Dudy jednogłosowe
Do dud jednogłosowych, z charakterystycznym zbiornikiem powietrza ze zwierzęcego pęcherza, należą wielkopolskie „siesieńki”. Za ich protoplastę uważa się średniowieczne dudy Platerspiel (bladder-pipe), mające tylko piszczałkę melodyczną i zbiornik powietrza z pęcherza. Współczesne odmiany „siesieniek” mają jeden lub dwa połączone pęcherze, piszczałkę typu dudowego lub „kozłowego” (7 lub 8 otworów palcowych) i są nadymane ustami (przez ustnik) lub mechanicznie – mieszkiem.
Dudy dwugłosowe
Do dud dwugłosowych, mających piszczałkę melodyczną i burdonową, należą:
- Instrumenty z Wielkopolski, dzielące się na większe „kozły” i mniejsze dudy, wszystkie z odmianami, nadymane mechanicznie (mieszkiem). Są to:
- „Kozioł” ślubny (czarny) – ma obie piszczałki (melodyczną i burdonową) proste, zbiornik powietrza (worek) krojony z licowej sztuki skóry i zszywany (współcześnie), łącznik piszczałki melodycznej z workiem („główka”) zazwyczaj w formie w formie hiperbolicznej lub konicznej. W piszczałce melodycznej 8 otworów palcowych. Strój F. Grano na nim (w kapeli z mazankami) w obrzędowej części wesela.
- „Kozioł” weselny (biały) – piszczałka burdonowa jest w nim dwukrotnie zagięta, zbiornik powietrza z całej skóry koziej z białym włosiem (na zewnątrz), łącznik piszczałki melodycznej z workiem („główka”) w formie koziej głowy. W piszczałce melodycznej 8 otworów palcowych. Strój Es. Grano na nim (zwykle w kapeli, ze skrzypcami i klarnetem Es) do tańca podczas zabawy weselnej.
- Dudy wielkopolskie dzielą się na dwa podstawowe rodzaje, różniące się wielkością i strojem. Większy: bukowsko-kościański i mniejszy: gostyńsko-rawicki. W obydwu piszczałka burdonowa jest dwukrotnie zagięta, worek krojony z licowej sztuki skóry i zszywany, główka w formie koziej głowy. Historycznie strój wielkopolskich dud był zmienny subregionalnie – w zakresie: Fis – d.
- Dudy z Beskidu Śląskiego (zwane tam „gajdami”), dysponują najmniejszą z polskich dud skalą melodyczną (w piszczałce 6 otworów palcowych). Ich zbiornik powietrza wykonany jest z całej skóry, dawniej przenicowanej włosiem do środka, obecnie – na zewnątrz. Główka w formie hiperbolicznej lub konicznej. Są nadymane mechanicznie (mieszkiem). Strój Es. Grają w kapeli ze skrzypcami
- Dudy z Beskidu Żywieckiego – zbiornik powietrza wykonany jest z całej skóry, dawniej przenicowanej włosiem do środka, obecnie często włosiem na zewnątrz. Są nadymane ustami (przez ustnik). Strój F. Grają w kapeli ze skrzypcami.
Wszystkie te dudy mają u wylotu piszczałek roztrąby (pojedyncze – w „siesieńkach” lub podwojne, rogowo-blaszane – w dudach dwugłosowych). Są one koniczne i wygięte łukowo, co znamienne dla polskich dud (i w pewnej mierze środkowoeuropejskich), odróżniających je od dud zachodnioeuropejskich.
Dudy czterogłosowe
Rodzaj dud czterogłosowych reprezentują w Polsce tylko instrumenty z Podhala. Mają krótką, potrójną piszczałkę melodyczno-burdonową – tradycyjnie w postaci trzech równoległych kanałów (każdy ze stroikiem), wydrążonych w drewnianym na ogół monolicie; piszczałka melodyczna ma 5 otworów palcowych, melodyczno-burdonowa – 1 otwór, burdonowa – bezotworowa. Pod względem strukturalnym i funkcjonalnym jest to potrójna piszczałka melodyczno-burdonowa. Ponadto dudy podhalańskie mają długą piszczałkę burdonową. Przy żadnej z piszczałek nie ma roztrąbów. Łącznik potrójnej piszczałki z zbiornikiem powietrza (workiem) w formie koziej głowy. Worek z całej skóry zwierzęcej.
W kulturze ludowej dudy rozmaicie nazywano, w zależności od rodzaju tego instrumentu, czasu, regionu czy nawet upodobań grającego na nich muzykanta. Ponadto nazwy były zróżnicowane wariantowo. Oto te określenia: duda, dudka, dudy, dudeczki, dud(e)lzak, dudki, dudzicki, dudziczki, dudziska, gajda, gajdy, koza, kozieł, kozioł, kôzlô barina, siesieńki, sieszenie, sieszynie, sieszynki, siersieńki, sierszeńki, pancharzyna, multanki, kobza.